VI.
Fabricación del Mudai (Chicha de Trigo)
Muskatun.
Mudai
hacer.
.
Itrokom domó, ülcha, kusé, itro chumnechi domó nepe
Todos mujer, niña, vieja,
todito como sea mujer sea
rume
konkei muskatun meu.
siquiera entra
mudai hacer en.
Futake kütral
llemai deumanekei, itro werá ká.
Grandazo fuego si pues haciendo se
está, todito varios tambien.
.
Wichuke nieinün challá puke domó;
anükefinün
Separados tienen ellas oh las
mujeres, [la] sientan ellas
ka
wadkükunufinün; tukelelfinün kachilla tañi
i
[la] hervir ponen ellas; puesto le
dejan ellas trigo [para] su
muskayael
Ilemai.
mudai hacer por cierto.
.
Kumelelu kachilla, lepukunukefinun ta ruka tañi
Estando bueno trigo, barrida dejan
ellas casa [para] su
elam
kudi. Elam kudi, uné elnekei ta chukum
alistar piedra.
[Para] alistar piedra, primero es
puesto chucon (pellejo)
ita
elnekei metrül kudi ka fulmalelnekei ta kuü.
i es puesta [la] cabecera piedra i
acercada es la mano.
.
Fei meu mai, trür entukeinün ta domo ñi
En seguida pies, a1 mismo tiempo
sacan ellas mujer su
puke challa ka
waichifkefinün (takukununnekei pichi rali
las ollas i vuelta dan ellas (tapada
dejada es chico plato
meu)
tañi tripayael ko, ka wenu puranktefinün ta
con)
[para] su salir despues agua, i arriba levantan ellas
tufeichi
kachilla tañi tripayael arem.
ese trigo [para] su salir despues
caliente.
.
Falen meu yenekei challa kudí plé. Lukutukei
Esta manera de llevada es olla piedra
lado. Híncase
mai puke domó
ka mültrünkunoael reké femnekei ta
pues las mujer i catuto para hacer
parece asi es hecho
kachilla.
Fei meu mai itro trür ülkantukeinün pu
trigo.
Eso
por pues demasiado parejito cantan ellos las
domo:
psei, pssséi, fsei, jssi, etc.
mujer:
.
Petú mültruntunen kachilla nülalelkei. Rupan
Todavia catutos siendo hecho trigo masca
(sin tragar). Ya
nülalelu
tofkülen tukulnekei kiñe pichi metawe meu.
mascado con escupo puesto es una chico
cántaro en.
.
Metawe meu chi tukuel fürelkefin ta muska;
femuechi
Cántaro en ese guardado fuerte
lo hace mudai; asi siendo
deumanenoel chi muska
kochikellelai, kümekelai mai.
no ser hecho ese mudai no endulza, bueno no
es pues.
Rupan mültrünnekelu ta kachilla anükununekei tachalla
Pasado catuto hacerlo trigo sentada
dejada es olla
kütral meu.
Pichintu wadkülu tukulelnekei kom mültrün ka
fuego en. Poco rato hervido puesto es todo
catuto i tufeichi
metawe
meu mülelu; ka tañi küme deifükunuael
ese [del] cántaro en habido; i
[para] su bien deshacer
tuaikununekei.
revuelto dejado es.
Fentrentu wadkülu flan lewetui ko; fei ula yenekei
Harto rato hervido blanca
pónese agua; ahora llevado es
futake
metawe meu meseñ pinelu tañi kochifureael
grandes cántaros en chuico
llamado [para] su dulce-agrio [ponerse]
lle
mai.
por cierto.
Meseñ meu epuwentu meu ta kümei ta tufeichi muska
Chuico en segundo dia en bueno ese
mudai
tañi
putukoneael.
[para] su bebido ser.
Tufa-ula aimeñ winkaulu chi che tukulelkefi ta challa
Ahora semejante a1huinca esa jente
déjala puesta olla
ñi
muskapel re mültrün ka tañi kochi-füreael
tukulelne
su mudai hacer solo catuto i
[para] su dulce-agrio puesto es
kei
ta lakan manchana.
orejon [de]
manzana.
Femnechi mai kimnkei muska ta nielu tofkü ñi
mü-
Asi es pues sabida es mudai
tieüe saliva por ha
leimünon
lakan; mülemün lakan nelai tofkü lle mai.
biendo no orejon; habiendo orejon no
hai saliva por cierto.
Femnechi deumanekei muska trawun meu putuel.
Asi es ese hecho es mudai junta en
bebido.
.
Deumayael ta muska re domo tragukei; ayiukü
Para hacer mudai solamente mujer se
junta; contenti
len
küdaikeinün. Pu ülcha werá dunü rantukefi ta pu
simas trabajan ellas. Las solteras
varias noticias preguntan las
kusé.
Pu kusé kimülkei ta tutelu chi ul pür kimkalu
viejas. Las viejas enseñan
bonitas ese canciones pronto aprendido
kauchú
ülcha. Re femnechi müten küdaukei pu domo ka
activa niña. Sólo asi
es ese no mas trabaja los mujer i
kiñeke rupa
famnechi ül entukeinün:
algunas veces asi es ese canto sacan
ellas:
Llam.
Amigo intimo.
Llam
anai, llam ami
tiyechi na kauchú
lemoria pilelfeli
llam, kulli-kulliyafuiñ
küla ordau wechi
tesa pañu, 1lamnen.
Kulli-kulliyafuiñ
meli ordau wechi
tesa pañu llamnen.
Lemoria faleieu
tüfa na nüñmaechi meu
na ñi lemoria, pifaleyu anai.
Llamnen, epu mari
yüilku nüi che mai;
llamnen anai, llamnen,
nülaimi chemai, llamnen. |
Mi
mas íntima amiga
si a aquel soltero
le dieses memorias,
amiga, te pagaria
tres pañuelos de seda
magnificamente bordados.
Si, te pagaria
cuatro pañuelos de seda
ricamente bordados.
Le envio las memorias;
estas son, que las tome;
mis saludos te mandé decir.
Amigo, veinte
anillos te envié sí;
amigo, si, amiguito,
¿no lo tomaste, amiguito? |
Llevan, despues, las ollas cerca de la piedra; se
hincan i principian a moler al compas de un cantito que podria espresarse por:
psei, fsei, etc.